Op 10 mei jl. werd het jaarlijkse Africa Progress Report voorgesteld. Kofi Annan, voormalig secretaris-generaal van de Verenigde Naties en voorzitter van de commissie die het rapport opgestelde , sprak klare taal: “Tax avoidance, secret mining deals and financial transfers are depriving Africa of the benefits of its resources boom… It was like taking food off the tables of the poor.” De kolonisatie van Afrika en de hiermee gepaard gaande plunderingen van de bodemrijkdommen zijn dan ook nooit gestopt na de onafhankelijkheidsverklaringen van de Afrikaanse landen. Ze hebben gewoon een andere vorm aangenomen. In Grondstoffenjagers, het nieuwe boek van Raf Custers, doet hij verslag van zijn onderzoek naar hoe de mijnreuzen de grondstoffenmarkt zonder al te veel scrupules naar hun hand zetten en hoe ze lokale gemeenschappen hun bodemrijkdommen ontfutselen.
Raf Custers schreef dit boek in samenwerking met de Groupe de recherche pour une stratégie économique alternative (GRESEA) en met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek. Het is de grote verdienste van organisaties zoals deze dat doorgedreven onderzoeksjournalistiek überhaupt nog mogelijk blijft. Bij de mainstream media is een onderzoeksproject als dit gewoonweg niet bespreekbaar. Dat heeft niet alleen met tijd en middelen te maken –besparingen om aandeelhouders ter wille te zijn hebben de onderzoeksmogelijkheden van menig journalist reeds beknot - maar ook met botte onwil. Het volk, dat dient niet geïnformeerd te worden. Koningskroningen, pausverkiezingen, brood, voetbal en nauwelijks verholen promopraatjes om adverteerders te plezieren. Dat verkoopt. Dus dat krijgt het vee. Maar dat mag ook niet te hard geroepen worden, kwestie van het volk niet wakker te schudden. Toen PEN Vlaanderen onlangs het kwaliteitsverlies van de journalistiek aankaartte, waren de adepten van de vrije markt er dan ook als de kippen bij om de stellingname van PEN te ridiculiseren en minimaliseren. De heilige mantra’s van de vrije markt verdragen nu eenmaal geen valse noten.
Maar het kan dus nog anders. Raf Custers laat zien dat je geen knieval hoeft te maken voor het gouden kalf. Grondstoffenjagers biedt de lezer een blik op een vreemd genoeg onderbelicht maar nochtans essentieel segment van de markt. Zonder grondstoffen geen eindproducten. Het lijkt evident, maar we staan er amper bij stil als we in de winkel staan om ons een nieuwe smartphone of tablet aan te schaffen. Ondertussen is voor de marktspelers ook al wel duidelijk dat het winnen van grondstoffen een eindig verhaal is, wat maakt dat de strijd alleen maar bitsiger zal worden en conflicten zullen toenemen. Hoog tijd dus dat er wat meer aandacht besteed wordt aan deze eerste schakel in de productieketen.
Op zijn zoektocht gaat de auteur in de eerste plaats naar de winplaatsen zelf. De plaatsen die hij heeft bezocht, liggen vooral in Afrika. Een groot deel van zijn boek gaat over de grondstoffenwinning in Congo. Maar daarnaast brengt zijn onderzoek hem ook in Bolivië en China. Hij geeft geen volledig overzicht van de grondstoffenmarkt - daarvoor zou je moeten kunnen beschikken over een team van journalisten – maar focust vooral op de handel in metalen en andere niet-hernieuwbare mineralen.
Het verhaal dat Raf Custers ons presenteert is nog ontluisterender dan verwacht. Thema’s zoals machtsconcentraties, het revolving door-principe (d.i. de personeelsmobiliteit tussen wetgevende macht, regulerende organisaties en industrie), privatisering van de publieke ruimte, corruptie, chantage, uitbuiting en de perfide rol die organisaties zoals de Wereldbank en het IMF daarin spelen, passeren allemaal de revue. De schaamteloze manier waarop de spelers uit het Noorden hun wil opdringen aan het Zuiden kan moeilijk anders dan verontwaardiging opwekken.
Echt verwonderlijk is het trouwens niet dat diepgravend journalistiek onderzoek naar sociaal-economische thema’s keer op keer aantoont dat de wond waar de vinger op gelegd dient te worden, veroorzaakt is door het neoliberale systeem. Het voortreffelijk onderzoek van Raf Custers vormt daarop geen uitzondering . Het vrije marktmechanisme, de intrinsieke pervertering van het liberale gedachtegoed, kan niet anders dan ten koste gaan van de meerderheid van de mondiale bevolking. Dat winstmaximalisatie voor de minderheid nu eenmaal uitbuiting van de meerderheid vereist, is een wet van Meden en Perzen. De transnationale spelers op de grondstoffenmarkt tonen zich onverschrokken meesters in dit spel op leven en dood. Als ze al een vorm van moraliteitsbesef hebben, dan wordt deze vlot opzij geschoven. Zaken doen en ethiek, dat is Mars en Venus. Zo veel is wel duidelijk na het lezen van dit boek.
Tom Cools
Raf Custers
Grondstoffenjagers
EPO
Berchem
2013
ISBN 978 94 91297 42 7
Raf Custers schreef dit boek in samenwerking met de Groupe de recherche pour une stratégie économique alternative (GRESEA) en met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek. Het is de grote verdienste van organisaties zoals deze dat doorgedreven onderzoeksjournalistiek überhaupt nog mogelijk blijft. Bij de mainstream media is een onderzoeksproject als dit gewoonweg niet bespreekbaar. Dat heeft niet alleen met tijd en middelen te maken –besparingen om aandeelhouders ter wille te zijn hebben de onderzoeksmogelijkheden van menig journalist reeds beknot - maar ook met botte onwil. Het volk, dat dient niet geïnformeerd te worden. Koningskroningen, pausverkiezingen, brood, voetbal en nauwelijks verholen promopraatjes om adverteerders te plezieren. Dat verkoopt. Dus dat krijgt het vee. Maar dat mag ook niet te hard geroepen worden, kwestie van het volk niet wakker te schudden. Toen PEN Vlaanderen onlangs het kwaliteitsverlies van de journalistiek aankaartte, waren de adepten van de vrije markt er dan ook als de kippen bij om de stellingname van PEN te ridiculiseren en minimaliseren. De heilige mantra’s van de vrije markt verdragen nu eenmaal geen valse noten.
Maar het kan dus nog anders. Raf Custers laat zien dat je geen knieval hoeft te maken voor het gouden kalf. Grondstoffenjagers biedt de lezer een blik op een vreemd genoeg onderbelicht maar nochtans essentieel segment van de markt. Zonder grondstoffen geen eindproducten. Het lijkt evident, maar we staan er amper bij stil als we in de winkel staan om ons een nieuwe smartphone of tablet aan te schaffen. Ondertussen is voor de marktspelers ook al wel duidelijk dat het winnen van grondstoffen een eindig verhaal is, wat maakt dat de strijd alleen maar bitsiger zal worden en conflicten zullen toenemen. Hoog tijd dus dat er wat meer aandacht besteed wordt aan deze eerste schakel in de productieketen.
Op zijn zoektocht gaat de auteur in de eerste plaats naar de winplaatsen zelf. De plaatsen die hij heeft bezocht, liggen vooral in Afrika. Een groot deel van zijn boek gaat over de grondstoffenwinning in Congo. Maar daarnaast brengt zijn onderzoek hem ook in Bolivië en China. Hij geeft geen volledig overzicht van de grondstoffenmarkt - daarvoor zou je moeten kunnen beschikken over een team van journalisten – maar focust vooral op de handel in metalen en andere niet-hernieuwbare mineralen.
Het verhaal dat Raf Custers ons presenteert is nog ontluisterender dan verwacht. Thema’s zoals machtsconcentraties, het revolving door-principe (d.i. de personeelsmobiliteit tussen wetgevende macht, regulerende organisaties en industrie), privatisering van de publieke ruimte, corruptie, chantage, uitbuiting en de perfide rol die organisaties zoals de Wereldbank en het IMF daarin spelen, passeren allemaal de revue. De schaamteloze manier waarop de spelers uit het Noorden hun wil opdringen aan het Zuiden kan moeilijk anders dan verontwaardiging opwekken.
Echt verwonderlijk is het trouwens niet dat diepgravend journalistiek onderzoek naar sociaal-economische thema’s keer op keer aantoont dat de wond waar de vinger op gelegd dient te worden, veroorzaakt is door het neoliberale systeem. Het voortreffelijk onderzoek van Raf Custers vormt daarop geen uitzondering . Het vrije marktmechanisme, de intrinsieke pervertering van het liberale gedachtegoed, kan niet anders dan ten koste gaan van de meerderheid van de mondiale bevolking. Dat winstmaximalisatie voor de minderheid nu eenmaal uitbuiting van de meerderheid vereist, is een wet van Meden en Perzen. De transnationale spelers op de grondstoffenmarkt tonen zich onverschrokken meesters in dit spel op leven en dood. Als ze al een vorm van moraliteitsbesef hebben, dan wordt deze vlot opzij geschoven. Zaken doen en ethiek, dat is Mars en Venus. Zo veel is wel duidelijk na het lezen van dit boek.
Tom Cools
Raf Custers
Grondstoffenjagers
EPO
Berchem
2013
ISBN 978 94 91297 42 7